[Tiburon]

Οι ιστορίες για φίδια στις ελληνικές θάλασσες είναι πολύ διαδεδομένες στους ψαράδες. Τα τελευταία χρόνια έχω έρθει σε επαφή με αρκετούς αλιείς από το ΒΑ Αιγαίο. Από τις ιστορίες που μου διηγήθηκαν, μου προκάλεσαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον αυτές για θαλάσσια φίδια που πιάστηκαν στα δίχτυα τους ή για σμέρνες που βγήκαν στην ακτή και ζευγάρωσαν με οχιές που κατεβήκαν από τα βράχια! Φυσικά τέτοιες ιστορίες ανήκουν στη σφαίρα του φανταστικού και μας θυμίζουν τους παλιούς μύθους και θρύλους των θαλασσοπόρων ναυτικών που προσωπικά με συναρπάζουν. Όμως κάθε ιστορία κρύβει μια μικρή δόση αλήθειας… Οι ψαράδες μου έδειξαν φωτογραφίες των περιβόητων ‘φιδιών’. Εκ πρώτης όψεως εντυπωσιάστηκα γιατί έβλεπα κάτι που δεν είχα ξαναδεί. Ψάχνοντας στα έντυπα και ηλεκτρονικά κιτάπια μου βρέθηκα μπροστά σε βαθύβια είδη ‘φιδόμορφων’ ή καλύτερα ‘χελόμορφων’ ψαριών των οικογενειών Nettastomatidae και Ophichtidae. Το όνομα της τελευταίας οικογένειας όπως αντιλαμβάνεστε, εύλογα προέρχεται από την ελληνική λέξη ‘όφις’. Το είδος της παλιάς φωτογραφίας, που απέκτησε φολίδες ερπετού στη φαντασία των αλιέων, ήταν το Ophisurus serpens. Δύο φορές φίδι καθότι Ophis–surus serpens (=ερπετό) ή ‘serpent eel’ στα αγγλικά, δηλαδή ‘φιδόχελο’ (1, 2, 3).

Δεν ξέρω αν τα ‘φίδια’ των ψαράδων της Αλόννησου ανήκουν στο χέλι Ophisurus serpens ή σε κάποιο άλλο είδος της οικογένειας των ‘Οφιχθυδών’ (Ophichtidae). Συχνά οι ψαράδες αναφέρονται σε ‘θαλάσσια φίδια’ για να κατονομάσουν ψάρια όπως σμέρνες, χέλια και μουγγριά που φυσικά δεν είναι ερπετά. Δεν είναι ίσως τυχαία τα όσα ακούστηκαν για το δηλητήριο αυτών των φιδόμορφων ψαριών. Αν και άγνωστο στους περισσότερους, οι σμέρνες και τα χέλια διαθέτουν δηλητήριο! Στο αίμα της κοινής ελληνικής σμέρνας Muraena helena υπάρχει μια τοξική ουσία, ευαίσθητη στη θερμότητα, η οποία δεν δρα με την πέψη αλλά μόνο παρεντερικά (μισό γραμμάτιο της τοξίνης αυτής μπορεί να επιφέρει το θάνατο ενός μεγαλόσωμου σκυλιού σε 4 λεπτά, εάν εισαχθεί με ένεση στο αίμα του ζώου). Στον ουρανίσκο της σμέρνας υπάρχει ένας αδένας με δηλητήριο, που επικοινωνεί με ένα δόντι και διοχετεύει την τοξική ουσία στο αίμα των θηραμάτων της (Παπαναστασίου, 1999). Υπάρχουν ενδείξεις για την ύπαρξη αυτής της τοξίνης στα τραύματα ανθρώπων που έχουν δεχθεί δάγκωμα από σμέρνα (π.χ. Barreiros & Haddad, 2008). Τα κοινά χέλια (Anguilla anguilla) έχουν στο πλάσμα του αίματος μια τοξική ουσία που θα μπορούσε να προκαλέσει φαινόμενα δηλητηρίασης στον άνθρωπο, μόνο στην περίπτωση που εισαχθεί στο αίμα (παρεντερικά). Η τοξίνη αυτή είναι ευαίσθητη στην υψηλή θερμοκρασία με αποτέλεσμα να αποσυντίθεται και να καθίσταται ακίνδυνη κατά το μαγείρεμα των χελιών για κατανάλωση από τον άνθρωπο. Έχει αποδειχθεί εργαστηριακά ότι τα χέλια παρουσιάζουν μεγάλη αντοχή στο δηλητήριο φιδιών όπως της οχιάς, εξαιτίας της ανοσίας που έχουν αποκτήσει από την ύπαρξη του δικού τους δηλητήριου (Παπαναστασίου, 1999).

Τελικά όμως υπάρχουν όντως άλλα θαλάσσια ερπετά στις ελληνικές θάλασσες πέρα από τα 3 είδη θαλάσσιων χελωνών της Μεσογείου (Caretta caretta, Chelonia mydas και Dermochelys coriacea); Κι όμως η απάντηση είναι πως ναι! Σύμφωνα με το βιβλίο ‘Ερπετά της Ελλάδας και της Κύπρου’ (Α. Δημητρόπουλος & Γ. Ιωαννίδης) του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, τον Ιούνιο του 1985 υπήρξε μία - και μοναδική μέχρι σήμερα εξ όσων γνωρίζω – αναφορά θαλάσσιου φιδιού από την ακτή της Παλαιοκαστρίτσας στην Κέρκυρα! Επρόκειτο για το είδος φιδιού Laticauda colubrina (ένα από τα 55 είδη θαλάσσιων φιδιών που υπάρχουν στον κόσμο), που έχει γυαλιστερές μαύρες (σπάνια καφετιές) κάθετες ραβδώσεις σε λευκό ή λευκογάλαζο φόντο (όπως της ζέβρας). Το μήκος του φτάνει τα 110 cm και η ουρά του είναι πλευρικά πιεσμένη, σε σχήμα κουπιού. Είναι τροπικό είδος που ζει στον Α. Ινδικό και Δ. Ειρηνικό Ωκεανό. Πρέπει να θεωρηθεί σίγουρο ότι το ζώο αυτό έχει μεταφερθεί (π.χ. έμμεσα με το έρμα κάποιου πλοίου) αφού είναι απίθανο να αναπτυχτεί πληθυσμός αυτών των ζώων στην περιοχή, κάτω από τις υπαρχουσες κλιματολογικές συνθήκες. Μην ξεχνάτε ότι τα φίδια είναι ποικιλόθερμα ζώα (η θερμοκρασία του σώματος του δεν παραμένει σταθερή αλλά ποικίλει ανάλογα με εκείνη του περιβάλλοντος) και τα νερά της Παλαιοκαστρίτσας είναι παγωμένα ακόμη και την περίοδο του καλοκαιριού…

Ναι οι ελληνικές θάλασσες και η Μεσόγειος παραμένουν ακίνδυνες!

Δείτε επίσης:
The Poisonous Fishes of the Croatioan Adriatic
Hazardous Mediterranean Fish