[Dimitris Galon]

S/S SAN EDUARDO συνέχεια

Η αρχειακή έρευνα που πραγματοποιήθηκε τους τελευταίους μήνες -σχετιζόμενη όχι μόνο με το ατμόπλοιο SAN EDUARDO, αλλά και με όλα τα υπόλοιπα πλοία της ισπανικής TRANSCOMAR- έδειξε ότι πολλές ευρέως διαδεδομένες πληροφορίες και ιστορικά στοιχεία που αφορούν τα πλοία αυτά είναι λανθασμένες.

Οι εσωτερικές αντιπαραθέσεις, οι ανταγωνιστικές εταιρικές διαδικασίες, οι εθνικές νομοθεσίες, καθώς και οι διαφορετικές διεθνείς πολιτικές προσεγγίσεις των δυνάμεων του Άξονα και της ισπανικής κυβέρνησης, οδήγησαν το φθινόπωρο του 1941 στην διαφοροποίηση του αρχικού πλάνου σχετιζόμενου με την «Operation HETZE» (Επιχείρηση Καταδίωξη) και την προβλεπόμενη ενίσχυση του Afrikakorps στην βόρεια Αφρική.

Όλα ανεξαιρέτως τα ισπανικά πλοία, εκτός του NERE AMETZA, επανδρωμένα με ισπανικά και ελληνικά πληρώματα και χωρίς οπλισμό, επιχείρησαν αποκλειστικά στην Ελλάδα -κυρίως στην Κρήτη- μέχρι την άνοιξη του 1943 όπου επιτάχθηκαν και παραδόθηκαν στην γερμανική ναυτιλιακή εταιρεία MMR (Mittelmeerreederei). Στην συνέχεια, μετά την εφοπλιστική αποποίηση του γερμανικού εμπορικού στόλου της Μεσογείου από την MMR, πέρασαν ανεπίσημα και χωρίς ουδεμία έγκριση των ισπανικών αρχών, στην ευθύνη του γερμανικού πολεμικού ναυτικού, την Kriegsmarine.

Τα ισπανικά πλοία που έδρασαν στο Αιγαίο κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, σχετίζονται με μια ιδιαίτερα περίπλοκη διαδικασία αγορών, πωλήσεων, επιτάξεων και επανδρώσεων, η οποία αφενός σκοπό είχε την ενίσχυση των γερμανικών θαλασσίων μεταφορών στην ανατολική Μεσόγειο, αφετέρου το «ευκαιριακό σβήσιμο» κάθε ίχνους των πλοίων αυτών, τα οποία μέσω των συχνών αλλαγών των ονομάτων και της σημαίας τους χαρακτηρίστηκαν ενίοτε ως «πειρατικά».

Ευελπιστούμε ότι η έρευνα που πραγματοποιήθηκε για τα πλοία αυτά στα γερμανικά, ισπανικά, ιταλικά και βρετανικά αρχεία θα ολοκληρωθεί σε μορφή άρθρου τους επόμενους μήνες και θα παρουσιαστεί, με την πρώτη ευκαιρία, στον περιοδικό τύπο.

Λόγω της ιδιαίτερης ενασχόλησης της ομάδας μας με το ναυάγιο του SAN EDUARDO, γνωστού και ως «Ναυάγιο Καλόγερος», «Ναυάγιο Σερίφου» κ.λπ., παραθέτω εδώ τα διαφοροποιημένα στοιχεία, τα οποία ανακτήθηκαν μέσω της έρευνας των πρωτογενών πηγών, όπως το έτος κατασκευής, τα στοιχεία των ιδιοκτητών, την χρονολογία αποστολής στην Ελλάδα, τα στοιχεία των απολεσθέντων μελών του πληρώματος κατά την βύθιση, καθώς και ένα λεπτομερές χρονικό της ιστορίας του πλοίου κατά το διάστημα που έδρασε στον ελλαδικό χώρο, με σκοπό την διόρθωση των πρωτόλειων παρατιθέμενων στοιχείων του ναυαγίου.

Ευχαριστώ
DG

Όνομα: SAN EDUARDO
Lloyds Register of Shipping: SAN EDUARDO
Τύπος: Φορτηγό
Διεθνές Διακριτικό Σήμα: RGMB
Λιμάνι νηολόγησης: Gijón, Ισπανία
Προηγούμενα ονόματα:
1882 [;]
1917 HÉRCULES
1931 SAN EDUARDO
Σημαία: Ισπανία
Ιδιοκτησία:
1882 [;]
1917 Tejero, Pérez y Gil, Bilbao, Ισπανία
1920 Antonio Elola, Bilbao, Ισπανία
1928 C. Zunzunegui, Bilbao, Ισπανία
1931 Antonio T. Vega, Gijón, Ισπανία
1942 Comercial Maritima de Transportes S.A. (TRANSCOMAR), Madrid, Ισπανία
ΚΟΧ: 300
ΚΚΧ: 124
Μήκος (μ): 46
Πλάτος (μ): 5,8
Βάθος (μ): 3,35
Πλήρωμα: 15
Πρόωση: Τρικύλινδρη παλινδρομική ατμομηχανή της εταιρείας A.G. Weser, Βρέμη, Γερμανία
Ισχύς: 51 NHP
Προπέλες: 1
Ναυπήγηση: 1882 [;], 1917 γενική ανακατασκευή στο El Ferrol (La Coruña, Γαλικία), Ισπανία
Έτος ναυπήγησης: 1882
Ημερομηνία απώλειας: 09.05.1943
Ώρα απώλειας: 18:00
Τόπος απώλειας: Νοτιοδυτικά της νήσου Σερίφου (δυτικές Κυκλάδες), Ελλάδα
Αιτία απώλειας: Αεροπορική επίθεση
Επιτιθέμενο αεροσκάφος: Beaufighter (Crew: F/Lt. J.M. Atkins (P) και F/O F.I. Wellington (O)) της 227 Long Range Fighter Squadron R.A.F.
Απώλειες: Δύο Έλληνες και ένας Ισπανός. Ο θερμαστής Παναγιώτης Χαλπούτης, ο επιτηρητής λέβητα José Maria Martinez Castella (γεννηθείς την 03.07.1909 στο Ares της La Coruña) και ο ναύτης Μιχάλης Γεωργίδης.

Χρονικό:
1882 κατασκευή του στην Ισπανία. Ο κατασκευαστής, το πρώτο όνομα και ο πρώτος ιδιοκτήτης του πλοίου δεν είναι γνωστά. Η χρονολογία ναυπήγησης του πλοίου αποκαταστάθηκε μέσω των στοιχείων από τα έγγραφα του πλοίου, όπως αυτά παρέχονται από τα αρχεία της γερμανικής Kriegsmarine.
1917 γενική ανακατασκευή στο El Ferrol (La Coruña, Γαλικία), Ισπανία. Το πλοίο μετονομάσθηκε σε HÉRCULES και ήταν ιδιοκτησία της εταιρείας Tejero, Pérez y Gil, Bilbao, Ισπανία.
1920 αγοράστηκε από τον Antonio Elola, Bilbao, Ισπανία.
1928 πουλήθηκε στην εταιρεία C. Zunzunegui, Bilbao, Ισπανία.
1931 αγοράσθηκε από τον Antonio T. Vega, Gijón, Ισπανία, και μετονομάσθηκε σε SAN EDUARDO.
04.07.1941 μετά από διαταγή του Reichsmarschall Herman Göring ίδρυση της γερμανικών συμφερόντων ισπανικής ναυτιλιακής εταιρείας Comercial Maritima de Transportes S.A. (TRANSCOMAR) από τον Johannes E.P. Bernhardt, διοικητή της γερμανικών συμφερόντων ισπανικής εταιρείας Sociedad Financiera e Industrial Limitada (SOFINDUS). Ιδρυτικό κεφάλαιο 2.100.000 Πεσέτες.
21.07.1941 υπογραφή συμφωνίας ανάμεσα στην OKM (Oberkommando der Marine), αντιπροσωπευόμενη από τον πλοίαρχο von Montigny, και την Comercial Maritima de Transportes S.A. (TRANSCOMAR), Μαδρίτη, αντιπροσωπευόμενη από τον Johannes E.P. Bernhardt, με σκοπό την απόκτηση ισπανικών πλοίων μέσω «αγοράς, ενοικίασης ή άλλων τρόπων».
1941 μετά από διαταγή του γερμανικού υπουργείου οικονομικών (Reichswirtschaftsministerium - Sonderstab V EF), καθώς και της Ανώτατης Διοίκησης Ναυτικού (Oberkommando der Marine), αγορά του SAN EDUARDO από την Comercial Maritima de Transportes S.A. (TRANSCOMAR), Μαδρίτη. Τον Μάρτιο του 1942 το SAN EDUARDO στάλθηκε στην Genova (Ιταλία) μέσω της Μασσαλίας (Γαλλία).
26.03.1942 έτοιμο για απόπλου από την Genova μαζί με το ισπανικό ατμόπλοιο MARIA AMALIA, το οποίο κατέπλευσε την 26.02.1942 στο λιμάνι της Genova.
30.03.1942, ώρα 23:07, απόπλους μαζί με το MARIA AMALIA από την Genova με τελικό προορισμό το Brindisi (Ιταλία).
31.03.1942, ώρα 13:18, κατάπλους στο Livorno.
01.04.1942 απόπλους από το Livorno. Ώρα 15:08 κατάπλους στην Civitavecchia.
02.04.1942 απόπλους από την Civitavecchia με προορισμό την Napoli.
03.04.1942 κατάπλους στην Napoli. Παραμονή στο λιμάνι μαζί με το MARIA AMALIA εν αναμονή νηοπομπής με σκοπό την συνέχιση του ταξιδιού.
19.04.1942, ώρα 22:08, απόπλους από την Napoli για το Brindisi ενταγμένο μαζί με το MARIA AMALIA σε νηοπομπή.
22.04.1942, ώρα 14:13, κατάπλους στην Messina.
23.04.1942, ώρα 00:21, απόπλους από την Messina. Ώρα 16:09 κατάπλους στο Taranto.
25.04.1942, ώρα 02:15, απόπλους από το Taranto. Ώρα 17:11 κατάπλους στο Brindisi.
01.05.1942, ώρα 07:30, έναρξη φόρτωσης στο λιμάνι του Brindisi.
02.05.1942, ώρα 15:00, αποπεράτωση φόρτωσης. Φορτώθηκαν 468 βαρέλια των 200 λίτρων (αμπάρια 1+2) και 282 βαρέλια των 300 λίτρων (αμπάρια 1+2) με σύνολο 133,65 τόνους καυσίμων για την γερμανική Luftwaffe στην Ελλάδα.
03.05.1942 αναμονή πλήρωσης των αποθηκών ανθράκευσης.
06.05.1942 εν αναμονή διαταγής απόπλου για την Ελλάδα.
08.05.1942 απόπλους μαζί με το ισπανικό ατμόπλοιο MARIA AMALIA και υπό την προστασία του ιταλικού βοηθητικού καταδρομικού ARBOREA από το Prindisi για την Valona (Vlorë, Αλβανία).
09.05.1942 κατάπλους στην Valona.
10.05.1942 απόπλους από την Valona για την Πρέβεζα.
11.05.1942, ώρα 23:05, κατάπλους στην Πρέβεζα.
12.05.1942 απόπλους από την Πρέβεζα για την Πάτρα και από εκεί για τον Πειραιά.
13.05.1942, ώρα 09:30, κατάπλους στον Πειραιά.
18.05.1942, ώρα 06:40, απόπλους από τον Πειραιά για την Σούδα (Κρήτη).
19.05.1942, ώρα 12.00, κατάπλους στην Σούδα.
21.05.1942, ώρα 06.30, απόπλους με φορτίο τριών τόνων από την Σούδα στον Πειραιά.
22.05.1942, ώρα 08:40, κατάπλους στον Πειραιά.
27.05.1942, ώρα 06:40, με φορτίο πυρομαχικών απόπλους από τον Πειραιά με προορισμό την Σούδα.
28.05.1942, ώρα 07:00, κατάπλους στην Σούδα.
29.05.1942, ώρα 12:15, απόπλους με προορισμό το Ηράκλειο. Ώρα 19:00, κατάπλους στο Ηράκλειο.
04.06.1942, ώρα 11:50, με σκοπό την ανθράκευση και την αποθήκευση νερού απόπλους από το Ηράκλειο με προορισμό την Σούδα. Μετά την ανθράκευση συνέχιση του ταξιδιού με προορισμό την Θεσσαλονίκη. Κατά την διάρκεια της αγκυροβολίας στην Σούδα φορτώθηκαν άδεια βαρέλια καυσίμων για την Θεσσαλονίκη.
05.06.1942, ώρα 12:30, με 30 τόνους άδειων βαρελιών απόπλους από την Σούδα για την Θεσσαλονίκη.
10.06.1942, ώρα 09:00, κατάπλους στην Θεσσαλονίκη.
19.06.1942, ώρα 14:25, με φορτίο πατάτες και βόμβες απόπλους από την Θεσσαλονίκη με προορισμό την Κρήτη.
23.06.1942 κατάπλους στο Ηράκλειο μαζί με το ισπανικό ατμόπλοιο FELIPE CRESPI (πρώην JOSÉ TRUJILLO).
25.06.1942, ώρα 11:00, έμφορτο με άδεια βαρέλια καυσίμων απόπλους για τον Πειραιά.
26.06.1942, ώρα 15:15, κατάπλους στον Πειραιά.
01.07.1942, ώρα 07:05, με φορτίο της Wehrmacht απόπλους από τον Πειραιά για την Κρήτη.
03.07.1942 κατάπλους στο Ηράκλειο.
07.07.1942, ώρα 05:30, με φορτίο σταφίδες και υλικό της Wehrmacht απόπλους από το Ηράκλειο για τον Πειραιά.
08.07.1942, ώρα 13:30, κατάπλους στον Πειραιά.
11.07.1942, ώρα 06:05, με φορτίο βενζίνης σε βαρέλια απόπλους από τον Πειραιά με προορισμό την Σούδα.
12.07.1942, ώρα 12:00, κατάπλους στην Σούδα. Ώρα 13:35 απόπλους για Ηράκλειο.
14.07.1942, ώρα 05:20, απόπλους από Ηράκλειο για Πειραιά.
15.07.1942, ώρα 09:20, μαζί με το γερμανικό βοηθητικό καταδρομικό ATOS απόπλους από τον Πειραιά.
18.07.1942, ώρα 05:40, μαζί με τα ισπανικά ατμόπλοια SAN ISIDRO LABRADOR και ISORA απόπλους από τον Πειραιά για την Κρήτη.
19.07.1942 κατάπλους στο Ηράκλειο.
20.07.1942, ώρα 05:10, απόπλους από το Ηράκλειο με προορισμό την Σούδα και στην συνέχεια τον Πειραιά.
21.07.1942, ώρα 05:30, κατάπλους στον Πειραιά.
24.07.1942, ώρα 12:23, απόπλους από τον Πειραιά.
[;]
28.07.1942, ώρα 18:30, κατάπλους στον Πειραιά.
31.07.1942, ώρα 05:20, απόπλους από τον Πειραιά.
[;]
04.08.1942, ώρα 10:10, κατάπλους στον Πειραιά.
07.08.1942, ώρα 05:50, απόπλους από τον Πειραιά μαζί με το ισπανικό ατμόπλοιο FELIPE CRESPI (πρώην JOSÉ TRUJILLO).
[;] το FELIPΕ CRESPI ξεφόρτωνε την 09.08.1942 στο Ηράκλειο.
12.08.1942, ώρα 21:10, κατάπλους στον Πειραιά.
[;]
15.08.1942, ώρα 16:00, κατάπλους στο Ηράκλειο με φορτίο βενζίνης.
17.08.1942, ώρα 19:00, απόπλους για τον Πειραιά με φορτίο 50 τόνους ελαιόλαδο και 10 τόνους υλικό της Wehrmacht.
19.08.1942, ώρα 07:35, κατάπλους στον Πειραιά.
23.08.1942, ώρα 06:25, απόπλους από τον Πειραιά με φορτίο βενζίνης με προορισμό την Κρήτη.
24.08.1942, ώρα 16:00, κατάπλους στο Ηράκλειο.
25.08.1942, ώρα 19:30, με φορτίο σταφίδες απόπλους από το Ηράκλειο με προορισμό τον Πειραιά.
26.08.1942, ώρα 22:20, κατάπλους στον Πειραιά.
30.08.1942, ώρα 09:50, με φορτίο βενζίνης απόπλους από τον Πειραιά με προορισμό την Κρήτη.
31.08.1942 κατάπλους στο Ηράκλειο.
01.09.1942, ώρα 19:00, με φορτίο σταφίδες απόπλους με προορισμό τον Πειραιά.
02.09.1942, ώρα 21:15, κατάπλους στον Πειραιά.
12.09.1942, ώρα 07:35, μαζί με το ατμόπλοιο SALOMEA απόπλους από τον Πειραιά με προορισμό την Κρήτη.
13.09.1942, ώρα 06:15, κατάπλους στο Ηράκλειο.
14.09.1942, βράδυ, απόπλους από το Ηράκλειο με προορισμό τον Πειραιά.
15.09.1942, ώρα 16:30, κατάπλους στον Πειραιά.
19.09.1942, ώρα 07:30, απόπλους από τον Πειραιά για την Κρήτη.
20.09.1942, ώρα 05:30, κατάπλους στο Ηράκλειο.
22.09.1942, ώρα 12:00, με φορτίο άδειων βαρελιών απόπλους για Πειραιά.
23.09.1942, ώρα 12:45, κατάπλους στον Πειραιά.
29.09.1942, ώρα 09:00, απόπλους από τον Πειραιά με προορισμό τον Βόλο.
08.10.1942, ώρα 19:05, κατάπλους στον Πειραιά με φορτίο τσιμέντου.
10.10.1942, ώρα 07:50, απόπλους από τον Πειραιά με φορτίο τσιμέντου για την Κρήτη.
11.10.1942, ώρα 08:30, κατάπλους στο Ηράκλειο.
15.10.1942 απόπλους από Πειραιά.
[;]
16.10.1942, ώρα 15:25, κατάπλους στον Πειραιά.
21.10.1942, ώρα 08:55, απόπλους από Πειραιά.
[;]
25.10.1942, ώρα 09:40, κατάπλους στον Πειραιά.
28.10.1942, ώρα 11:10, απόπλους από Πειραιά.
[;]
02.11..1942, ώρα 09:30, κατάπλους στον Πειραιά.
03.11.1942, ώρα 09:20, απόπλους με φορτίο καυσίμων από τον Πειραιά για Σούδα.
04.11.1942, ώρα 10:45, κατάπλους στην Σούδα. Ώρα 13:00, απόπλους για Ηράκλειο.
05.11.1942, ώρα 06:50, κατάπλους στο Ηράκλειο. Ώρα 18:15 απόπλους για Πειραιά έμφορτο με σταφίδες, πολεμικό ταχυδρομείο και υλικό της Wehrmacht.
[;]
13.11.1942 εκφόρτωση στο Ηράκλειο.
18.11.1942, ώρα 07:30, απόπλους για Σούδα με υλικό της Luftwaffe.
19.11.1942 εκφόρτωση στην Σούδα.
21.11.1942, ώρα 13:35, απόπλους από την Σούδα για τον Πειραιά έμφορτο με τρεις τόνους σκραπ και 1,5 τόνο άδεια βαρέλια καυσίμων.
[;]
27.11.1942 κατάπλους στο Ηράκλειο με φορτίο βενζίνης.
28.11.1942, ώρα 18:00, απόπλους για Πειραιά με φορτίο άδεια βαρέλια και μηχανές.
[;]
18.01.1943, ώρα 09:05, απόπλους από τον Πειραιά με προορισμό την Σούδα.
20.01.1943, ώρα 15:10, απόπλους από την Σούδα άνευ φορτίου για την Σαντορίνη.
[;]
24.02.1943, ώρα 16:05, κατάπλους στην Σούδα ερχόμενο από Πειραιά.
27.02.1943, ώρα 06:00, απόπλους από την Σούδα με προορισμό την Ηλεία.
[;]
09.05.1943, ώρα 05:30, υπό την διακυβέρνηση του ισπανού καπετάνιου Don Eduardo Butragueño Bueno (Toledo, Ισπανία) και τους μηχανικούς Don Julian Diez Klejebarietta και Don José Balseiro Insua, απέπλευσε από τον Πειραιά με προορισμό την Μήλο (δυτικές Κυκλάδες). Το πλοίο ήταν έμφορτο με τρόφιμα, σακιά τσιμέντου, υλικά οικοδομών, πυρομαχικά, και μετέφερε στο κατάστρωμα ένα φορτηγό στην πλώρη (τμήμα του οποίο εντοπίστηκε κατά την έρευνα πεδίου, ακριβώς εμπρός από την πλώρη του ναυαγίου), καθώς και ένα αυτοκίνητο στην πρύμνη (τμήμα του οποίου επίσης εντοπίστηκε στην δεξιά πλευρά του ναυαγίου). Στις 14:30, και ενώ το πλοίο βρισκόταν πλησίον του ακρωτηρίου Κύκλωψ (νοτιοδυτική Σέριφος) εντοπίστηκε από ένα αεροσκάφος τύπου Beaufighter της 227 Long Range Fighter Squadron R.A.F. στο οποίο επέβαιναν οι F/Lt. J.M. Atkins (P) και F/O F.I. Wellington (Ο). Μετά τον εντοπισμό του το SAN EDUARDO δέχτηκε πολλαπλές επιθέσεις με βόμβες και πολυβόλα. Κατά την διάρκεια της πρώτης επίθεσης σκοτώθηκαν ο έλληνας θερμαστής Παναγιώτης Χαλούπης και ο ισπανός επιτηρητής λέβητα José Maria Martinez Castella, οι οποίοι χτυπήθηκαν με βλήματα των 20 χιλιοστών. Ο κυβερνήτης έδωσε διαταγή να σταματήσει η μηχανή, να καθελκυστεί στην θάλασσα η σωστική λέμβος και να ετοιμαστεί το πλήρωμα για την εγκατάλειψη του πλοίου. Αμέσως μετά το σταμάτημα της μηχανής ξεκίνησε το πλήρωμα την καθέλκυση της σωστικής λέμβου. Κατά την διάρκεια μιας νέας επίθεσης του αεροσκάφους τραυματίστηκε θανάσιμα ο έλληνας ναύτης Μιχάλης Γεωργίδης, ενώ ταυτόχρονα τραυματίστηκε στο πόδι από θραύσμα ο επίσης έλληνας λιπαντής Χρήστος Παγώνης. Η στο νερό βρισκόμενη σωστική λέμβος δέχτηκε μια βολή με αποτέλεσμα να προκύψει συνεχής εισροή υδάτων. Μετά το γεγονός αυτό ρίχτηκαν στην θάλασσα δυο σωστικές σχεδίες επάνω στις οποίες κατέφυγε το υπόλοιπο πλήρωμα. Στις 15:10 μετά από μια τελευταία επιθεώρηση εγκατέλειψε και ο κυβερνήτης το πλοίο. Στις 17:30 έφθασαν οι δυο σχεδίες σε μια παραλία κοντά στο Μέγα Λιβάδι όπου μετά την αποβίβαση του πληρώματος ο κυβερνήτης ήρθε σε επαφή με τις ιταλικές αρχές. Γύρω στις 18:00 βυθίστηκε το ακυβέρνητο SAN EDUARDO στην θαλάσσια περιοχή ανάμεσα στο Μέγα Λιβάδι και στον Κουταλά (νοτιοδυτική Σέριφος). Το ORB της 227 Long Range Fighter Squadron R.A.F. αναφέρει τα εξής σχετικά με την βύθιση του ισπανικού ατμόπλοιου SAN EDUARDO: «37° 10´ N / 24° 20´ E sighted caique of 100 tons on course 300 at ¾ knots. On way to attack this caique aircraft sighted m/v of 700-800 tons with a motor lorry as deck cargo forward and a saloon car as deck cargo aft on course 090° at 10 knots. The name “Espana” was painted on the bows of the vessel. Two attacks with cannon and bombs were made. The bombs fall short by 50 yards. Cannon strikes were observed on the water line and superstructure. The motor lorry caught fire and burned out. The saloon car was struck by cannon. The crew abandoned ship.»
02.07.1943 διαγραφή του SAN EDUARDO από το ισπανικό νηολόγιο.