Prof. Hans Hass - Ο πρωτοπορος εξερευνητης της καταδυσης αναψυχης

[Physalia]

Ας προσθέσω κι εγώ τον οβολό μου γιατί μου αρέσει αυτός ο ξεχασμένος τύπος (πιο πολύ από τον Κουστώ, το παραδέχομαι )


Αποσπασματα από το Neutral Boyancy -Adventures in a Liquid World, Tim Ecott:

.................................................. .................................................. ..................
Η Sonnenfelsgasse είναι ένα στενό δρομάκι στο πεζοδρομημένο κέντρο της Βιέννης. Εδώ, σε μία πολυκατοικία τυποποιημένης μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής, είχα έρθει για να συναντήσω τον Hans Hass.
Για τους τηλεθεατές της μεσοπεριόδου του ’60, η κινηματογραφική δουλειά του Hass είχε ήδη επισκιαστεί από την πληθωρικότερη και τεχνολογικά αρτιότερη δουλειά του J. Cousteau. Η μεγάλη απήχηση του Cousteau έχει οπωσδήποτε ξεθωριάσει τη μνήμη του Hass παρόλο που για μια ολόκληρη γενιά αυτοδυτών κατά τις δεκαετίες του ’50 και του ’60, ήταν ο Hans Hass και οι αποστολές του στην Ερυθρά με μια μικρή ομάδα θαλάσσιων βιολόγων, που πρώτοι έστρεψαν το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης στην κατάδυση αναψυχής. Αν και μέσα στα χρόνια αυτά ο Hass απόλαυσε την παγκόσμια αναγνώριση, αργότερα αποσύρθηκε από το χώρο του θεάματος και αφοσιώθηκε στην έρευνα στο χώρο των κοινωνικών επιστημών, αφήνοντας τη λάμψη της δημοσιότητας στον Cousteau αλλά και σε μια πληθώρα άλλων υποβρύχιων κινηματογραφιστών που κατέκλυσαν τη μικρή οθόνη από το 1970 κι έπειτα.

Μετά το θάνατο του Cousteau το 1997, το ενδιαφέρον για τον Hass αναζωπυρώθηκε και για πρώτη φορά μετά από 25 χρόνια, ο ευγενής και διακεκριμένος αυστριακός επιστήμονας μίλησε δημόσια για τη δική του συμβολή στα πρώιμα χρόνια της αυτόνομης κατάδυσης.
O Jacques Cousteau τελειοποίησε τον «υδροπνεύμονά» του το 1943 όταν ο Hass χρησιμοποιούσε ήδη ένα δικό του σύστημα SCUBA -βασισμένο στη χρήση οξυγόνου- για να κινηματογραφεί τροπικά κοράλλια και καρχαρίες, εικόνες που ενθουσίαζαν το γερμανικό και αυστριακό σινεφίλ κοινό της εποχής.

Στη Sonnenfelsgasse, ο Hans Hass άνοιξε την πόρτα και μου πρότεινε το χέρι του. Η χειραψία του ήταν δυνατή και ήταν δύσκολο να πιστέψεις ότι αυτός ο στιβαρός άντρας με την περιποιημένη γενειάδα και τα αεικίνητα μάτια είχε μόλις γιορτάσει τα ογδοηκοστά του γενέθλια.
«Περάστε, περάστε» μου είπε ζεστά «Σαν το σπίτι σας, καλώς ορίσατε στη Βιέννη».

Το διαμέρισμα ήταν μικρό, ένας στενόμακρος διάδρομος κι ένα τετράγωνο σαλόνι γεμάτο από πάνω έως κάτω με ράφια φορτωμένα με επιστημονικές εργασίες, βιβλία του Hass και άλλων θαλάσσιων βιολόγων και σωρούς χαρτιών και επιστολών που καταλάμβαναν κάθε διαθέσιμη επιφάνεια. Σε μία γωνιά δέσποζε ένα παλιό τραπέζι επεξεργασίας φιλμ.
Υπήρχε τάξη σε αυτή την αταξία, καθώς και ένα πεντακάθαρο και συγυρισμένο γραφείο στο οποίο ο Hans τώρα καθόταν. Εξήγησα κάπως απολογητικά ότι επιθυμούσα να του μιλήσω για τα πρώτα χρόνια των καταδυτικών του πειραματισμών, θέματα για τα οποία γνώριζα ότι είχε ρωτηθεί επανειλημμένα μέσα στα τελευταία χρόνια.
«Είμαι στη διάθεσή σας» είπε, καρφώνοντάς με με το αυστηρό βλέμμα του καθηγητή. «Δεν με πειράζει να επαναλαμβάνω την ιστορία μου. Μόνο όταν μου κάνουν ερωτήσεις που είναι, πώς να το πω, αδαείς, είναι που εκνευρίζομαι κάπως».
Υπήρχε αρκετό μέταλλο στην προειδοποίηση αυτή για να με θέσει σε επιφυλακή αλλά έπειτα από μερικά λεπτά η ατμόσφαιρα χαλάρωσε και πάλι και ο Hass φάνηκε επιτέλους να το διασκεδάζει.
Καθώς τον παρατηρούσα να μιλάει, δεν μπορούσα παρά να εντυπωσιαστώ με την ετοιμολογία του και τη δυνατότητά του να ανακαλεί γεγονότα που είχαν συμβεί ακόμα και 60 χρόνια πριν, με εξαιρετική διαύγεια. Η αφήγησή του χαρακτηριζόταν από μια κοσμιότητα και μία ευγενή μόρφωση που δεν χαριζόταν ποτέ στα άκομψα κοινωνικά στερεότυπα της μοντέρνας εποχής. Είχε επίσης την ικανότητα να θυμάται ονόματα τοποθεσιών σε οποιαδήποτε γλώσσα και με χαρακτηριστική άνεση καθώς αυτά ανέκυπταν στη ροή της συζήτησης.

Ο Hass μου περιέγραψε το πώς η πρώτη του τυχαία συνάντηση με τον –μετέπειτα θερμό υποστηρικτή του- Guy Gilpatric στη Γαλλική Ριβιέρα, υπήρξε καταλυτική για την ενασχόλησή του με την κατάδυση. Ο Hass, που ήταν τότε 18 και έκανε διακοπές στη γραφική Antibes, είχε μόλις βιώσει την πρώτη του ερωτική απογοήτευση. Μια νύχτα που δεν είχε ύπνο, αναζητώντας παρηγοριά σε μια απόμακρη βραχώδη ακτή, παρατήρησε τον Αμερικανό να κολυμπάει στη θάλασσα κρατώντας ένα σχεδόν πρωτόγονο καμάκι. Πότε πότε, ο άντρας εξαφανιζόταν κάτω από την επιφάνεια, για να ξανααναδυθεί λίγο αργότερα με ένα ψάρι στην άκρη της βέργας του.
Ο Hass έπιασε συζήτηση με τον Gilpatric ο οποίος του είπε πώς να προμηθευτεί ένα παρόμοιο καμάκι από έναν ντόπιο μηχανουργό. Στο βιβλίο του «The Compleat Goggler» ο Gilpatric αναφέρεται χαριτολογώντας στον νεαρό Αυστριακό που του είχε γίνει τσιμπούρι βομβαρδίζοντάς τον με ερωτήσεις για την κατάδυση και τον περιγράφει σαν ένα «γουρλομάτη Φριτζ που κατέβηκε από τα βουνά στη θάλασσα» και «με μάτια που είχαν το όμορφο Γαλάζιο που υποτίθεται πως έχει ο Δούναβης -αλλά δεν το έχει».

O Hass, εκ φύσεως αθλητικός τύπος, διδάχτηκε μόνος του την τεχνική της ελεύθερης κατάδυσης με τη μέθοδο δοκιμής και λάθους και επιχορήγησε την παρατεταμένη παραμονή του στην Antibes πουλώντας τις επιτυχημένες ψαριές του στα κοντινά εστιατόρια και ξενοδοχεία.
Όταν επέστρεψε, αύξησε κι άλλο το εισόδημά του δίνοντας μία σειρά διαλέξεων σε αθλητικές λέσχες. Σύντομα απέκτησε φήμη ως ομιλητής, συγκεντρώνοντας από τη δραστηριότητα αυτή σημαντικά ποσά για τη χρηματοδότηση άλλων καταδυτικών αποστολών.
Είχε καρφώσει γιγάντιους ροφούς και είχε σκοτώσει χταπόδια με τα γυμνά του χέρια. Στην αρχή οι ιστορίες του αντιμετωπίζονταν από το κοινό του με διασκέδαση αλλά και σκεπτικισμό και αυτή ακριβώς η δυσπιστία ήταν που τον ώθησε να αποδείξει αυτά που έλεγε για τον υποβρύχιο κόσμο μέσω της υποβρύχιας φωτογραφίας.

Ο Hass σχεδίασε τη δική του στεγανή θήκη για τη φωτογραφική του μηχανή και την κατασκεύασε με τη βοήθεια ενός σιδερά στη Βιέννη. Για να δοκιμάσει την κατασκευή και να τελειοποιήσει την τεχνική του, οργάνωσε μία αποστολή με μερικούς συμφοιτητές του στις ακτές της Δαλματίας το 1938.
Με τα έσοδα που συγκέντρωσε από τις επακόλουθες εικονογραφημένες διαλέξεις και τη δημοσίευση του πρώτου του βιβλίου Jagd unter Wasser mit Harpune unt Kamera (Υποβρύχιο Κυνήγι με Καμάκι και Φωτογραφική Μηχανή) χρηματοδότησε την επόμενη αποστολή του, πολύ πιο φιλόδοξη αυτή τη φορά, στην Καραϊβική. O Hass είχε πλέον και επίσημη υποστήριξη από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Βιέννης για να συλλέξει δείγματα ψαριών από το Curaçao, μία περιπέτεια που όμως εξελίχθηκε με πολλές επιπλοκές καθώς στο μεταξύ είχε ξεσπάσει ο πόλεμος.
Σύμφωνα με τον Hass, που τελικά κατάφερε να επιστρέψει στη Βιέννη το 1940 από την Αμερική μέσω Χαβάης, Ιαπωνίας και Ρωσίας, η φήμη του ως δύτη και επιστήμονα του επέτρεψε να συνεχίσει τις σπουδές του κατά τη διάρκεια του πολέμου.

Το 1941 κατάφερε να δημοσιεύσει το δεύτερο δημοφιλές βιβλίο του Unter Korallen und Haien (Ανάμεσα σε κοράλλια και καρχαρίες), ένα βιβλίο που λέγεται ότι ακόμα και ο Χίτλερ έχει διαβάσει. Απαλλαγμένος από τα στρατιωτικά του καθήκοντα λόγω κακής κυκλοφορίας των κάτω άκρων, πέρασε το μεγαλύτερο διάστημα του 1942 ταξιδεύοντας στα ελληνικά νησιά και συλλέγοντας δείγματα κοραλλιών για τη διδακτορική διατριβή του. Ένα φιλμ της αποστολής αυτής δείχνει τον Hass και δυο φίλους του από την προηγούμενη αποστολή στο Curaçao να ζουν μια μάλλον ανέμελη ζωή, πλέοντας ανάμεσα στις Σποράδες και δοκιμάζοντας διάφορα πρωτότυπα καταδυτικά κράνη. Μέχρι το 1943, o Hass είχε κερδίσει αρκετά χρήματα ώστε να αγοράσει το δικό του σκάφος και να αρχίσει να οργανώνει πλέον τις δικές του καταδυτικές αποστολές.

Ήταν μάλλον θέμα τύχης που ο Hass κατάφερε να ολοκληρώσει το διδακτορικό του στη διάρκεια του πολέμου: η διατριβή του γλίτωσε σχεδόν από θαύμα από μια βομβαρδιστική επιδρομή που κατέστρεψε ένα μεγάλο τμήμα του Πανεπιστημίου του Βερολίνου.
Το τέλος του πολέμου ήταν μεγάλο πισωγύρισμα για τον Hass: το σκάφος του επιτάχθηκε από τα Ρωσικά στρατεύματα, και όλα τα δείγματα που είχε συλλέξει από τις ερευνητικές αποστολές του στη Μεσόγειο λεηλατήθηκαν από τους Ρώσους. Το ενδιαφέρον τους δεν ήταν καθόλου ζωολογικό, ήθελαν μόνο να πιουν το αλκοόλ μέσα στο οποίο συντηρούσε τα δείγματα.

Για μερικά χρόνια ο Hass δεν μπορούσε να ταξιδέψει και επέστρεψε στη Βιέννη όπου καταπιάστηκε ξανά με τις δημόσιες ομιλίες του. Προσέλαβε μία όμορφη νεαρή βοηθό που ονομαζόταν Lotte Baierl για να αναλάβει το γραφείο του, μία κοπέλα που του σύστησαν κάποιοι κοινοί τους φίλοι.
Μέχρι το 1949, ο Hass είχε επιστρέψει στο νερό για την πρώτη καταδυτική αποστολή στα πλούσια νερά της Ερυθράς Θάλασσας. Ήταν η πρώτη φορά που ένας δύτης φωτογράφιζε από κοντά γιγάντια Μάντα, φωτογραφίες που έγιναν ανάρπαστες σε όλα τα παγκόσμια πρακτορεία ειδήσεων. Μία μικρού μήκους ταινία της αποστολής αυτής πήρε το πρώτο βραβείο στη Μπιενάλε της Βενετίας, γεγονός που ενίσχυσε κατά πολύ τη φήμη αλλά και το εισόδημα του Hass από τις διεθνείς πωλήσεις.

Το 1952, ένα χρόνο πριν το βιβλίο Ο Σιωπηλός Κόσμος του Cousteau δει τα ράφια των βιβλιοπωλείων, το τρίτο βιβλίο του Hass, Diving to Adventure, είχε ήδη γίνει παγκόσμιο best-seller. Με τον ίδιο τίτλο, ακολούθησε η πρώτη τηλεοπτική σειρά ντοκιμαντέρ για την υποβρύχια ζωή, με την υποστήριξη του BBC το 1956. Με τη βοήθεια της τηλεόρασης η κατάδυση αναδεικνυόταν πλέον σε οικογενειακή υπόθεση των Hans και Lotte, που ήταν τώρα σύζυγοι. Σήμερα, το στιλ αυτών των ασπρόμαυρων τηλεοπτικών εκπομπών μοιάζει χαριτωμένα απαρχαιωμένο... αλλά για τις πρώτες γενιές των υποβρύχιων τουριστών ο Hans και η Lotte ήταν είδωλα. Ηλιοκαμμένοι και φωτογενείς, γύριζαν τις εφτά θάλασσες πάνω στο πολυετελές τρικάταρτο ιστιοφόρο τους, την Xarifa, απαθανατίζοντας για πρώτη φορά τα θαύματα των υφάλων με τον πιο εξεζητημένο φωτογραφικό εξοπλισμό της εποχής. Πλαισιωμένοι από ένα πλήρωμα μαυρισμένων νεαρών, τα πρώτα τους φιλμ έφεραν στο διεθνές κοινό τις πρώτες εξωτικές εικόνες της Ερυθράς Θάλασσας καρυκεύοντάς τες με την πρόσθετη γοητεία της ερωτικής χημείας κάτω από τον Αραβικό ήλιο.

.................................................. ................................................

Ο Hass συνδύαζε τη διανόηση του επιστήμονα με το πάθος του κινηματογραφιστή. Συνδύαζε επίσης τη σοβαρή αναζήτηση γνώσης ενός θαλάσσιου βιολόγου με τη γοητεία ενός τηλεοπτικού παρουσιαστή. Ίσως –πράγμα ειρωνικό για έναν ακαδημαϊκό- ήταν ο πρώτος άνθρωπος που έδωσε αίγλη στην κατάδυση, ενώ με τη βοήθεια της ελκυστικής του συνοδού, της Lotte Braiel, το scuba απέκτησε για πρώτη φορά σεξ απίλ.

.................................................. .................................................

Ο Hass πιστεύει ότι η ανθρωπότητα οδεύει πλέον προς την καταστροφή, με τον ανθρώπινο πληθυσμό να αυξάνεται ανεξέλεγκτα και τη λανθασμένη χρήση της τεχνολογίας για τη καθυπόταξη της φύσης στο έλεος των ακόρεστων επιθυμιών μας. Είναι, λέει, σαν να μη γνωρίζουμε πια τη λέξη "αρκετά".
Ο αγώνας του να δημοσιεύσει την έρευνά του πάνω στο θέμα αυτό απομόνωσε τον Hass ενώ σε κάποιες περιπτώσεις τον κατέστησε μέχρι και ανεπιθύμητο σε μερικούς κύκλους. Για τον Hass ωστόσο η αναζήτηση των ιδεών και η διαρκής έρευνα είναι πολύ πιο σημαντικά από την όποια δόξα ή αναγνώριση.