Ciguatera

[Dimitris Galon]

Έχω ακούσει και γνωρίζω για τον κίνδυνο δηλητηρίασης από Ciguatera στους τροπικούς.
Υπάρχει ο κίνδυνος να δηλητηριαστεί κανείς και στην Μεσόγειο, σε περίπτωση που καταναλώσει το ανάλογο ψάρι όπως Λούτσο, Συναγρίδα, Ροφό κλπ.;
Παρακαλώ τους ειδικούς για τα φώτα τους.
Μια εμβάθυνση στο θέμα δεν θα μας χάλαγε.

[Tiburon]

Αρχικό μήνυμα απο Dimitris Galon

Έχω ακούσει και γνωρίζω για τον κίνδυνο δηλητηρίασης από Ciguatera στους τροπικούς.
Υπάρχει ο κίνδυνος να δηλητηριαστεί κανείς και στην Μεσόγειο, σε περίπτωση που καταναλώσει το ανάλογο ψάρι όπως Λούτσο, Συναγρίδα, Ροφό κλπ.;
Παρακαλώ τους ειδικούς για τα φώτα τους.
Μια εμβάθυνση στο θέμα δεν θα μας χάλαγε.

Η ciguatera (τροφική δηλητηρίαση από τροπικό ψάρι) είναι ασθένεια γνωστή εδώ και χιλιάδες χρόνια. Όταν οι Ισπανοί κατακτητές του 14ου αιώνα στην Καραϊβική κατανάλωσαν σαν τροφή το γαστερόποδο μαλάκιο Turbo pica εμφάνισαν συμπτώματα δηλητηρίασης που ονομάστηκε ‘ciguatera’ (από το κοινό όνομα του γαστερόποδου μαλακίου T. pica που είναι ‘cigua’ στα Ισπανικά). Ωστόσο, η κατανάλωση ψαριών και ιδίως των αρπακτικών των τροπικών υφάλων (π.χ. μπαρακούντα, ροφοί, σμέρνες) είναι η κυριότερη αιτία εμφάνισης της ασθένειας στον άνθρωπο. Μπορεί όμως να προκληθεί και από κατανάλωση φυτοφάγων ψαριών (π.χ. παπαγαλόψαρα). Μάλιστα το ίδιο είδος μπορεί να είναι εντελώς ακίνδυνο σε μία περιοχή και δηλητηριώδες σε κάποια άλλη! Το φαινόμενο της δηλητηρίασης ‘Σιγκουατέρα’ είναι αρκετά συχνό στις τροπικές περιοχές και οφείλεται στην επίδραση τοξικών συστατικών που μεταφέρονται με την τροφική αλυσίδα.

Ο οργανισμός που ενοχοποιείται για την παραγωγή τέτοιων συστατικών είναι ένα βενθικό (δηλ. αυτό που ζει στον πυθμένα) φωτοσυνθετικό δινομαστιγωτό, το Gambierdiscus toxicus (1, 2). Εκτός αυτού όμως και άλλοι μικροσκοπικοί οργανισμοί συνεισφέρουν σε μικρότερο ποσοστό στην τελική μορφή και σύσταση αυτού του τοξικού μίγματος. Η ‘σιγκουατοξίνη’ είναι ένα σταθερό σε υψηλές θερμοκρασίες, λιποδιαλυτό συστατικό. Καθώς τα αρχικά μόριά τοξίνης προχωρούν σε ανώτερους οργανισμούς μέσω της τροφικής αλυσίδας, υφίστανται οξειδώσεις από διάφορα ένζυμα με αποτέλεσμα να αυξάνεται η τοξικότητα!

Τι είναι όμως τα δινομαστιγωτά; Τα δινομαστιγωτα είναι μονοκύτταρα φύκη που παίρνουν το όνομά τους από τα δύο μαστίγια που φέρουν (το ένα περιελιγμένο στο κύτταρο μέσα σε μια αύλακα και το άλλο ελεύθερο). Σχεδόν όλα τα δινομαστιγωτά (περίπου 1200 είδη) είναι θαλάσσια. Στα τροπικά νερά είναι η κυριότερη χαρακτηριστική ομάδα μονοκύτταρων φυκών. Αυτό δεν συμβαίνει όμως και στις εύκρατες και ψυχρές περιοχές όπου κυριαρχούν άλλες ομάδες μικροφυκών (π.χ. διάτομα). Κατά περιόδους, λόγω της μεγάλης άνθησης του πληθυσμού (bloom) των δινομαστιγωτών, το νερό χρωματίζεται κίτρινο, κόκκινο, καφέ ή πράσινο, ανάλογα με τις χρωστικές των ειδών. Στην πιο συχνά εμφανιζόμενη περίπτωση, η χρωστική αυτή είναι η περιδινίνη που λόγω του κόκκινου χρώματος έδωσε στην άνθηση των δινομαστιγωτών το όνομα ‘ερυθρή παλίρροια’ (‘red tide’). Η πρώτη αναφορά στο φαινόμενο είναι ίσως αυτή της Παλαιάς Διαθήκης, όπου σε μία από τις 7 πληγές του Φαραώ, ο ποταμός Νείλος βάφεται κόκκινος σαν αίμα και τα ψάρια θανατώνονται. Ίσως από κάποιο παρόμοιο περιστατικό να πήρε το όνομά της και η Ερυθρά Θάλασσα. Στις ερυθρές παλίρροιες, κάποια είδη δινομαστιγωτών παράγουν τοξίνες και προκαλούν προβλήματα στους ανθρώπινους πληθυσμούς των παράκτιων περιοχών (π.χ. ερεθισμοί στα μάτια και το ανώτερο αναπνευστικό λόγω επαφής ή εισπνοής με τις τοξίνες που μεταφέρονται στον αέρα, δηλητηρίαση έως και θάνατος σε περίπτωση κατανάλωσης οργανισμών όπως δίθυρων μαλακίων).

Τα φυτοφάγα ψάρια των τροπικών υφάλων λοιπόν τρέφονται με τα βενθικά δινομαστιγωτά Gambierdiscus toxicus με αποτέλεσμα οι τοξίνες να περνούν τόσο σε αυτά όσο και στους θηρευτές τους (π.χ. σαρκοφάγα ψάρια και άνθρωποι) μέσω της τροφικής αλυσίδας. Όπως είπαμε, οι πληθυσμοί των δινομαστιγωτών εμφανίζουν κατά περιόδους ακμές (blooms) και μετά υποχωρούν. Έτσι τα ψάρια που έχουν τραφεί με τα δινομαστιγωτά κατά τη διάρκεια της ακμής, μεταφέρουν τις τοξίνες και στη συνέχεια μετακινούνται σε διαφορετικές περιοχές. Κατά συνέπεια περιστατικά τύπου ciguatera μπορούν να εμφανιστούν ή να εξαφανιστούν ξαφνικά από μια περιοχή ανάλογα με τις μετακινήσεις των ψαριών που έχουν καταναλώσει το είδος Gambierdiscus toxicus στην περίοδο της ακμής του.

Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι παθαίνουν ciguatera κάθε χρόνο. Τα κλινικά συμπτώματα ποικίλουν κατά πολύ. Αρχικά εμφανίζεται διατάραξη του νευρικού συστήματος με κυριότερο χαρακτηριστικό την αναστροφή της αίσθησης του θερμού και του ψυχρού. Σε πολλές περιπτώσεις εμφανίζονται ερεθισμοί, πόνοι αρθρώσεων, πλήρης κατάπτωση, κυάνωση κ.α. Σε ότι αφορά το γαστρεντερικό σύστημα, εμφανίζονται ναυτία, εμετοί και διάρροια, ενώ σε διάφορες περιπτώσεις αναφέρονται συμπτώματα από το καρδιαγγειακό σύστημα, όπως βραδυκαρδία, υπόταση, κυάνωση η σπάνια ταχυκαρδία και αρρυθμίες. Η ciguatera μπορεί να κάνει κάποιον να υποφέρει για μήνες ή και χρόνια.

Δυστυχώς δεν υπάρχει γνωστή θεραπεία που να καταπολεμά άμεσα την τοξίνη παρά μόνο κάποια φάρμακα και βιταμίνες για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων συμπτωμάτων που αναφέρθηκαν παραπάνω. Στην Κούβα βέβαια υπάρχουν διάφορα παραδοσιακά γιατροσόφια… Επιπλέον δεν μπορεί να καταλάβει κάποιος αν κάποιο ψάρι μεταφέρει τις τοξίνες των δινομαστιγωτών ή όχι… Περισσότερα από 400 είδη τροπικών ψαριών θεωρούνται υπεύθυνα για δηλητηριάσεις ciguatera σε ανθρώπους μέχρι σήμερα

Άλλες τοξίνες του τύπου της του τύπου της ciguatera πέρα από τη ‘Σιγκουατοξίνη’, είναι η ‘Μαϊτοτοξίνη’, η ‘Γκαμπιερόλη’ και οι ‘Μπρεβετοξίνες’ που όλες παράγονται από τροπικά δινομαστιγωτά.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στη Μεσόγειο δεν κινδυνεύουμε από δηλητηριάσεις τύπου Σιγκουατέρα καθώς τα ‘καταραμένα’ αυτά είδη δινομαστιγωτών ζουν σε τροπικά νερά. Βέβαια στην Ελλάδα κινδυνεύουμε ενδεχομένως από άλλες τοξίνες (διαφορετικού τύπου), σε περίπτωση κατανάλωσης ορισμένων θαλάσσιων οργανισμών, αλλά αυτό ας το αφήσουμε για μια άλλη φορά…

ΥΓ.1 Μέρος του παραπάνω κείμενου προέρχεται από τις σημειώσεις των κυρίων Βάγια και Ρούσση για το μάθημα ‘Εισαγωγή στη Θαλάσσια Βιοτεχνολογία’ του Τμ. Επιστημών της Θάλασσας (Παν/μιο Αιγαίου) και από την ελληνική έκδοση του βιβλίου ‘Θαλάσσια Βιολογία’ των Castro & Huber, μετά από αρκετό δικό μου editing...

ΥΓ.2 Εγώ πάντως έχω φάει τροπικά ψάρια σε διάφορα μέρη (π.χ. Αίγυπτος, Μαλδίβες, Ινδονησία, Αυστραλία) και δεν έπαθα κάτι πέρα από μερικές στομαχικές διαταραχές με τα σχετικά επακόλουθα, μετά από ψαροταβέρνα στο Dahab της Αιγύπτου (να είναι καλά τα φάρμακα που κουβαλούσα μαζί μου από το μακρινό Μαρόκο!).

[Physalia]

Βασίλη ευχαριστούμε για την ωραία αναδρομή!

Αρχικό μήνυμα απο Tiburon

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στη Μεσόγειο δεν κινδυνεύουμε από δηλητηριάσεις τύπου Σιγκουατέρα καθώς τα ‘καταραμένα’ αυτά είδη δινομαστιγωτών ζουν σε τροπικά νερά. Βέβαια στην Ελλάδα κινδυνεύουμε ενδεχομένως από άλλες τοξίνες (διαφορετικού τύπου), σε περίπτωση κατανάλωσης ορισμένων θαλάσσιων οργανισμών, αλλά αυτό ας το αφήσουμε για μια άλλη φορά…

σμολ τριμπιουτ